PAKUJAJAR DI GUNUNG PARANG

Ieu carita lumangsung kira-kira dina jaman rugrugna Pajajaran, nya éta nalika Pajajaran diserang ku Cirebon, Demak jeung Banten. Harita Sukabumi tacan katelah Sukabumi. Ieu tempat ayana di tutugan Gunung Gedé jeung Gunung Salak nu katelahna “Papanah Awatan Pagadungan”, nu aya dina pangawasa Pajajaran Tengah, wewengkon Bogor.

Mangsa Pajajaran digempur ku Cirebon, Demak, jeung Banten, daérah Pagadungan ogé teu luput diserang. Puseur Kabupatén Pagadungan ieu kira-kira ayana di daérah Gunung Walat (daérah Cibadak), baheula katelahna “Kadatuan” atawa “Kabupatian” Pamingkis. Nu jadi bupati atawa datu dina mangsa harita nya éta: Ki Ranggah Bitung, sarta bojona Nyi Radén Puntang Mayang.

Kadatuan Ranggah Bitung diserang jeung diduruk ku musuh, nepi ka ludes. Ranggah Bitung perlaya nalika perang ngalawan musuh nepi ka pangimeutan; harita Nyi Radén Puntang Mayang keur kakandungan. Pikeun nyalametkeun Nyai Radén Puntang Mayang, jaro (lurah) Kadatuan nu ngarana Ki Loa Kutud jeung istrina, Nini Tumpay Ranggeuy Ringsang, mawa Nyai Radén Puntang Mayang ngungsi mimiti ka Gunung Bongkok, nu ayana di daérah Cibadak. Didinya meunang katerangan ti Tutung Windu, yén Radén Puntang Mayang kudu di bawa ka Gunung Sunda, nu ayana di daérah Palabuhanratu.

Dumasar kana pituduh Resi Tutug Windu, Nyai Radén Puntang Mayang dibawa ku Ki Jaro. Di tengah lalampahan, kabeneran Ki Jaro panggih jeung saurang budak lalaki nu umurna 6-7 taun. Ditanya timana asalna. Tapi éta budak teu daék nyarita. Teu lila budak téh, yén manehna geus aya di ieu leuweung sabab aya nu mawa nalika kampungna diduruk musuh. Ki Jaro miboga kayakinan, yén ieu budak lain budak samanéa. Satuluyna ieu budak dibawa ngungsi babarengan.

Harita Gunung Sunda masih kénéh leuweung geledegan. Di pangungsian di Gungung Sunda, Ki Jaro ngurus jeung nalingakeun Nyai Radén Puntang Mayang. Nepi ka mangsana Nyai Radén Mayang Puntang ngababarkeun budak awéwé, nu geus gedéna dibéré ngaran Nyai Arum Pundak Saloyang atawa numutkeun versi Sumberwangi nu katelahna Nyai Radén Pundak Arum. (pudak= kembang jaksi; Arum = deungit; pudak arum=kembang jaksi nu seungit).

Budak anu harita meunang panggih di jalan ogé sarua di urus ku Ki Jaro dipikanyaah sakumaha mistina. Sanggeusna gedé éta budak lalaki  dibéré ngaran Wangsa Suta.

Kusabab Nyai Arum Pudak Saloyang jeung Wangsa Suta hirup  jeung digedékeun di tempat anu sarua, atukna aya rasa nu tumuwuh antara duanana. Cindekna ieu jajaka jeung wanoja meungkeut tali asih.

    Sok sanajan tali asih geus dibeungkeut jeung Nyai Pudak Saloyang, Wangsa Suta miboga kahayang pikeun nyuprih pangarti heula. Sanggeusna meunang ijin ti Ki Jaro, Wangsa Suta miang leuleuweungan.

Lalampahan Wangsa Suta ka béh kiduleun Gunung, deukeut daérah Cikembar. Didinya Wangsa Suta panggih jeung saurang Resi, ngarana Saradéa. Sanggeusna ditarima jadi murid. Wangsa Suta diajarkeun élmu pangaweruh, élmu kasaktén, élmu bangunan, élmu perang, jsb.

Resi Saradéa talatah ka Wangsa Suta, yén saméméh Wangsa Suta kawin jeung Nyai Pudak Saloyang, manéhna kudu nyieun heula lembur. Éta lembur ayana di tempat  nu aya tangkal kiara kembar, nya éta ayana di Gunung Parang. Mimitina ngabuka leuweung nya éta kudu ditempat paku jajar ngadahan lima, tempatna déngdék ka béh kidul, di tegal kolé nu dauna wungu jeung rupa kembangna héjo. Sanggeuna éta témpat kapanggih tuluy wangsa Suta muka lahan pilembureun atawa ngababakan di tempat tegal kolé.

Teundeun carita ngeunaan Wangsa Suta, ayeuna urang téang lalampahan Nyi Pundak Saloyang.

Geulisna Nyi Pudak Saloyang kawéntar kamana-mana, tug nepika loba gegedén nu mikahayang pikeun jadi pamajikanana. Hiji mangsa datang utusan ti Demang Sukamukti nu mancén gawé keur ngalamar Nyi Pudak Saloyang pikeun jadi selir. Ki Jaro jeung Nyi Pudak Saloyang teu bisa kukumaha. Saéstuna lamaran téh geus di tolak ku Nyi Pudak Arum, tapi Nyi Pudak Arum dipaksa.

Ngarasa dipaksa, Nyi Pudak Arum teu narima, atukna gelut jeung éta utusan. Nyi Pudak Arum nya éta wanoja anu sakti. Nalika diserang ku utusan tadi, éta keris utusan dipelengkung-pelengkungkeun ku leungeuna malah mah nepi ka rék potong sagala. Nempo kitu, éta utusan ngarasa éra. Tapi atukna Nyi Pudak Arum bisa ditéwak ogé sarta dibawa ka Demang Sukamukti.

Nalika arék malem panganténan, dadakan éta demang tilar dunya, tug nepi ka Nyi Pudak Arum salamet jeung tetep kajaga parawanana. Geulisna Nyi Pudak Arum kadéngé deui ku gegedén beunghar di Padabeunghar. Ieu tempat dingaranan Padabeunghar, meureun baheulana loba baleunghar nu cicingna di éta tempat. Kajadian diluhur ogé lumaku ka ieu gegedén, manéhna tilar dunya saméméh malem panganténan.

Aya deui jalma beunghar nya éta Ki Puru Sastra anu kahasil migarwa Nyi Pudak Arum, tapi saméméh panganténan, ieu Ki Puru Sastra dadakan tilar dunya.

Geus kitu, ieu béja ngeunaan NyiPudak Arum kadéngé ku saurang haji di Centayang, nya éta Haji Ijamalil. Manéhna miboga pamajikan kurang leuwih aya kana 20 urangna. Dina danget harita manéhna geus jadi haji, sabab geus asup Islam. Nalika Haji Ijamal’al rék ngalamar Nyi Pudak Arum,di tengah jalan manéhna kasamer gelap tug nepi ka tilar dunyana.

Kitu jeung kitu wé satuluyna, unggal lalaki nu hayang mikagarwa Nyi Pudak Arum tangtu tilar dunya saméméh malem panganténan. Hiji mangsa ieu warta ngeunaan Nyi Pudak Arum kadéngé ku demang Kartala, inyana nya éta demang ti Mangkalaya nu ayana di daérah Ciaat Sukabumi. Radén Kartala miboga penasehat, nya éta urang jawa nu ngarana Sakatana. Ngadéngé aya wanoja nu mawa cilaka, Sakatana cumarita “ Leuwih hadé ieu awéwé urang paéhan waé”.

Ceuk Kartala “keun waé, urang pasrahkeun waé ka Sultan Demak”.

“ Lamun ku urang dibaktikeun ka Sultan Demak, pasti urang Demak bakal nyiduhan urang,” ceuk Katana.

Singkat carita Nyi Pudak Arum beunang tug nepi ka leungeuna diborogod, maksudna ieu Nyi Pudak Arum téh arék dipaéhan kucara dipengal. Teundeun ieu carita, ayeuna urang sampeur lalampahan Wangsa Suta.

Harita Wangsa Suta keur ngabukbak lahan (ngababakan) pikeun nyieun lembur di Gunung Parang. Dina hiji waktu nalika Wangsa Suta keur saré, dadakan manéhna ngarasa teu genah haté jeung pikiran. Tuluy manéhna ka luar, miang lumampah tug nepi ka anjog ka daérah Cisaat. Kabeneran Nyi Pudak Arum harita téh arék dipengal beuheunna kalayan paréntah Demang Mangkalaya. Nalika bedog rék nepi kana beuheungna Nyi Pudak Arum, gancang Wangsa Suta nyalametkeun bari ngaharéwos, “Dagoan di Gunung Parang, dihandapeun tangkal pakujajar nu miboga lima dahan. Didinya aya tempat nu keur dibabakan ku kuring. Dagoan didinya.”

Sanggeusna Wangsa Suta ngaharéwos kitu. Manéhna ngadu jajatén jeung salah saurang algojo. Nalika keur ngadu jajatén kitu, manéhna teu apal yén Nyi Pudak Arum téh ditéwak deui ku lagojo séjén. Nyi Pudak Arum diborogod tuluy diasupkeun kana karung, tuluy luhurna dibeungkeut sangkan teu kabur. Sanggeusna dikarungan, éta Nyi Pudak Arum dibawa ka Pulau Putri nu ayana di teluk Jakarta.

Nalika Wangsa Suta ngadu jajatén, inyana miboga sangkaan yén Nyi Pudak Arum téh geus nepi ka Gunung Parang. Sanggeuna ngéléhkeun éta algojo, geuwat Wangsa Suta ngajugjug ka Gunung Parang, saggeusna nepi, gening Nyi Pudak Arum teu nyampak di ieu tempat. Ninggali kitu, kapaksa Wangsa Suta nyauran Resi Saradéa nu jadi guruna. Sabenerna, sanggeusna Wangsa Suta miang ka Gunung Parang. Resi Saradéa pindah ka Gunung Arca nu ayana di deukeut Pasir Pendil, di kiduleun daérah Cijangkar.

Teu lila sanggeuna di samat, ieu Resi Saradéa datang. Manéhna cumarita “Wangsa Suta, lain dina jaman ayeuna, hidep kudu ngahiji jeung Nyi Pudak Arum tapi dina jaman séjén, saupama geus nepi kana ugana. Tapi hidep kudu ngadagoan nepi ka ugana datang, lamun saupama Gunung Parang geus pinuh ku imah sarta saupama Tegal Kolé geus jadi kota. Dina éta mangsa bakal aya wanoja nu nungtun masarakat nu keur katalangsara sabari gagedékeun haté wanoja nu ka nyenyerian ku salakina. Tah éta wanoja titisan Nyi Pudak Arum sarta éta mangsana hidep bisa ngahiji jeung  manéhna.”

Dina legénda Sukabumi, Wangsa Suta nu munggaran ngababakan Tegal Kolé tug nepi ka loba jalma nu bubuara ka ieu tempat. Satuluyna  nyarieun imah di ieu patempatan tug nepi ka jadi kotana. Wangsa Suta tetep ngadagoan, sabab kitu pokna ceuk Resi Saradéa “ yén ieu tempat bakal dibéré ngaran : resep cicing di imah (Sukabumi)”. 

                   (Anis Djati Sunda)